II. Zuigwindharmoniums met double expression

Voor zover bekend hebben Mannborg, Lindholm, Schiedmayer en Hörügel zuigwindharmoniums gemaakt waarbij er een inrichting is met expression en waarbij bij bas en discant de dynamiek afzonderlijk te regelen is (double-expression). Lindholm en Schiedmayer sluiten aan bij de constructie van double-expression bij het drukwindharmonium: via de kniezwellers is de double-expression te bedienen. Door deze constructie is het niet mogelijk om de kniezwellers te gebruiken voor een General-crescendo (meestal linker kniezweller) en voor het bedienen van de forte kleppen (meestal rechter kniezweller). In de Duitse muziekpraktijk is met name het General-crescendo van belang. Daarom hebben Mannborg en Hörügel dit systeem gehandhaafd en hebben voor de bediening van de double-expression twee aparte kniezwellers aangebracht. Bij Mannborg zijn daarbij de reguleringsbalgen buiten de windlade geplaatst, aan de achterzijde van het instrument. Mannborg kiest tevens voor een klavieromvang van F-contra tot c4 voor deze categorie instrumenten. Bij Lindholm komen in klavieromvang grote en kleine instrumenten voor (van F-contra tot c4 respectievelijk van F-contra tot f3). Bij Schiedmayer ligt het weer anders. Voor zover bekend zijn alleen zuigwindharmoniums gebouwd met een klavieromvang van C - c4 en een deling tussen e1 en f1. Er zijn daarbij twee typen instrumenten: het ene type sluit aan bij de dispositie van het gewone zuigwindinstrument, bij het andere type wordt aansluiting gezocht in kleur bij het drukwindharmonium. De hobo en musette zijn uitgevoerd in drukwindtongen, enkele andere tongen zijn drukwindtongen in een zuigwindframe. Deze constructie is overigens kenmerkend voor de tijd waarin het instrument gebouwd is (jaren twintig van de vorige eeuw): bij de bouw van zuigwindinstrumenten werd door bouwers als Schiedmayer en Köhler gezocht naar de klank van drukwindinstrumenten en bij de bouw van de drukwindharmoniums werd door bijvoorbeeld Mustel meer aangesloten bij de klank van de zuigwindinstrumenten.

1. Mannborg zuigwindharmonium met double expression
Serienummer 20959
Bouwjaar 1911

Toonhoogte
Klavieromvang: F-contra – c 4
Omvang dispositie: diskant 5 spel, bas 6 1/5 spel
Bijzonderheden: expression, double expression, forte expressiv, prolongement, Amerikaanse tongen, Waldhoorn uitgevoerd met drukwindtongen

Dispositie diskant:
Flute d’amour 8 Melodia 8 Oboe 8 Schalmei 8 Piccolo 4 Clarinette 16 Waldhorn 16

Dispositie bas:
Bourdon 8 Diapason 8 Gamba 8 Prinzipal 4 Viola dolce 4 Aeolsharfe 2 Cornett Echo 2 Fagott 16 Subbass 16

Speelhulpen:
Bass Forte
Diskant Forte
Oktav Koppel
Vibrator
Forte Expressiv bass
Forte Expressiv Diskant
Prolongement
Linker kniezweller: General Crescendo
Rechter kniezweller: forte kleppen
Middelste kniezwellers; double expression bas/diskant
Linker hakhevel: opheffing prolongement
Middelste hakhevel: expression aan/uit

2. Mannborg zuigwindharmonium met double expression
Serienummer 29010
Bouwjaar ca. 1917
Toonhoogte: a = 438 Hz
Klavieromvang: F-contra – c 4
Omvang dispositie: diskant 6 spel, bas 6 1/5 spel
Bijzonderheden: expression, double expression, forte expressiv, prolongement, tongen van Duitse makelij, Waldhoorn uitgevoerd met drukwindtongen

Dispositie diskant:
Flute d’amour 8 Melodia 8 Oboe 8 Schalmei 8 Piccolo 4 Clarinette 16 Waldhorn 16 Baryton 32

Dispositie bas:
Bourdon 8 Diapason 8 Gamba 8 Prinzipal 4 Viola dolce 4 Aeolsharfe 2 Cornett Echo 2 Bourdon 16 Subbass 16

Speelhulpen:
Bass Forte
Diskant Forte
Oktav Koppel
Vibrator
Forte Expressiv bass
Forte Expressiv Diskant
Prolongement
Linker kniezweller: General Crescendo
Rechter kniezweller: forte kleppen
Middelste kniezwellers; double expression bas/diskant
Linker hakhevel: opheffing prolongement
Middelste hakhevel: expression aan/uit
Rechter hakhevel: opheffing oktav koppel

3. Lindholm zuigwindharmonium met dubbele expressie
Serienummer
Bouwjaar; ca.1907
Toonhoogte: 440
Klavieromvang: F-contra – c 4
Omvang dispositie: diskant 8 spel, bas 7 1/5 spel
Bijzonderheden: expression, double expression, forte expressiv, prolongement

Dispositie diskant:
Flauto dolce 8 Melodia 8 Oboe 8 Schalmei 8 Aeolsharfe 8 Salicional 8 Flute 4 Clarinette 16 Vox Jubilans 16 Baryton 32

Dispositie bas:
Horn Echo 8 Diapason 8 Aeoline 8 Gamba 8 Viola 4 Viola dolce 4 Aeolian Harp 2 Cornet Echo 2 Bourdon 16 Subbass 16

Speelhulpen:
Expression
Vox Humana
Diskant Koppel
Bass Koppel
Diskant Forte
Bass Forte
Forte Expressiv diskant
Forte Expressiv Bass
Prolongement
Rechter kniezweller: double expression diskant
Linker kniezweller: double expression bas
Linker hakhevel: opheffing prolongement
Middelste hakhevel: Volles werk

4. Lindholm zuigwindharmonium met dubbele expressie

(video).

Serienummer 14223
Bouwjaar ca. 1922
Toonhoogte:
Deling: b0-c1
Klavieromvang: Fcontra - f3
Omvang dispositie: diskant 5, bass 5 1/5 spel

Dipositie:

Discant:
Flauto dolce 8, Melodia 8, Clarinette 16, Vox Jubilans 16, Flue 4, Oboe 8, Schalmei 8, Vox Jubilans 8
Bass:
Horn echo 8, Diapason 8, Bourdon 16, Viola 4, Viola dolce 4, Aeolsharfe 2, Cornett-echo 2, Subbass 16

Speelhulpen:
Vox Humana
Expression
Oktav-koppel
Forte Diskant
Forte bass
Forte expressiv diskant
Forte expressiv bass
Prolongement
Kniehendel rechts: double expression discant
Kniehendel links: double expression bass
Hakhevel links: opheffing prolongement
Hakhevel midden: Grand Jeu

5. Schiedmayer zuigwindharmonium met dubbele expressie
Serienummer 53748
Bouwjaar 1923
Klavieromvang C - c4
Deling: e1 - f1
Omvang dispositie:diskant 9, bas 6 1/5 spel
Bijzonderheden: Oboe, Musette en basson uitgevoerd in drukwindtongen. Aeolsharfe uitgevoerd in drukwindtongen in een zuigwindframe

Dispositie:
Discant: Flöte 8, Hohlflöte 8, Klarinette 16, Piccolo 4, Musette 16, Oboe 8, Aeolsharfe 8, Baryton 32, Voix celeste 16
Bas: Engl. Horn 8, Echo 8, Bourdon 16, Viola 4, Viola dolce 4, basson 8, Aeolsharfe 2, Subbass 16

Speelhulpen:
Expression
Oktav Koppel
Forte diskant
Forte bass
Bass Prolongement C-H
Kniezweller links; double expression bass
kniezweller rechts; double expression diskant
Hakhevel links: prolongement ausloesung
Hakhevel midden: Volles werk

prolongement, diskant 9 spel, bas 6 1/5 spel, omvang C – c4, deling e/f, hobo, basson. Musette en aolsharfe: drukwindtongen,

6. Schiedmayer zuigwindharmonium met dubbele expressie
Serienummer 54292
Bouwjaar 1924
Klavieromvang C - c4
Deling: e1 - f1
Omvang dispositie:diskant 6 bas 6 1/5

Dispositie:
Discant: Flöte 8, Hohlflöte 8, Klarinette 16, Piccolo 4, Musette 16, Gamba 8, Baryton 32
Bas: Engl. Horn 8, Echo 8, Bourdon 16, Viola 4, Viola dolce 4, Cello 8, Aeolsharfe 2, Subbass 16

Speelhulpen:
Expression
Oktav Koppel
Vox Humana
Forte diskant
Forte bass
Bass Prolongement C-H
Kniezweller links; double expression bass
kniezweller rechts; double expression diskant
Hakhevel links: prolongement ausloesung
Hakhevel midden: Volles werk

7. Hörügel dubbele expressie
). (verwijderd), momenteel met gewone expressie,
diskant 8 bas 7 1/5. omvang Fcontra – f3, Clarinet drukwindtongen, serienummer ? bouwjaar ca.1908