Publicaties

Publicaties Vox Humana

Het Duits harmonium: een herwaardering

1. Inleiding (juli 2010) (in revisie)

2. Instrumenten-1 (oktober 2010; herschreven febr. 2012)
Harmoniums zijn op het vlak van het ontstaan van de klank te onderscheiden in twee typen: drukwind en zuigwind.
De bouw van de eerste harmoniums was hoofdzakelijk volgens het drukwindprincipe. Vanaf ongeveer 1860 worden de eerste zuigwindharmoniums fabrieksmatig gebouwd, aanvankelijk alleen in Amerika. Deze zuigwindharmoniums worden geëxporteerd naar Europa; dit neemt een dusdanige omvang aan dat rond 1890 ook in Europa deze instrumenten gemaakt gaan worden. In Duitsland verschijnen na 1900 zuigwindharmoniums met een expression-inrichting en na 1910 met een double expression-inrichting.
Waarom worden die instrumenten met zo'n inrichting voorzien? Welke firma's hebben van dit soort instrumenten gebouwd? Welke verschillen zijn er tussen die firma's?

3. Toonvorming en expressiviteit-1 (januari 2011; herschreven febr. 2012)
Dit artikel gaat over toonvorming en expressiviteit: over het ontstaan en verdwijnen van een toon en de mogelijkheden die de harmoniumspeler heeft om dat proces te beïnvloeden. Dit illustreer ik aan de hand van het begin van "Das alte Jahr vergangen ist"van J.S. Bach.

4. toonvorming en expressiviteit-2 (april 2011; herschreven maart 2012)
Centraal onderwerp in deze aflevering is: met welke speeltechniek is differentiatie in klank te krijgen?
Bij de beantwoording van die vraag maak ik een omweg via de pianotechniek. Dat komt enerzijds omdat in de literatuur over het harmonium weinig geschreven is over de speeltechnische kant. De enige die hierover schrijft is Karg-Elert. De tweede reden van de omweg is dat Karg-Elert maar één aanslagtechniek kent. Daarmee is geen differentiatie in de klank te krijgen. Via technieken die in pianomethoden beschreven staan is dat wel realiseerbaar.

5. Articulatie en expressiviteit - 2 (juli 2011; herschreven jan. 2012)
Illustratie van de mogelijkheden die het zuigwindharmonium met expression heeft op het vlak articulatie en expressiviteit. Uitgangspunt daarbij is een harmonium met double expression van de firma Lindholm (1922) en een prelude van J.S. Bach (BWV 855a).

6. Instrumenten-2 (januari 2012)
Beschrijving van zuigwindinstrumenten met expression en daarmee een voortzetting van aflevering 2.2 (instrumenten-1) Het artikel wordt voorafgegaan door een korte samenvatting van vorige afleveringen mbt expressioninrichtingen.

7. 'zingend' musiceren 1 (april 2012)
Eén van de centrale onderwerpen in de geschriften van Richard Wagner is de muziek van Ludwig von Beethoven. In "Über das Dirigieren" (1869) verwijt Wagner Duitse musici in het uitvoeren van Beethovens muziek dat ze dat doen met een verkeerd tempo. Volgens hem komt dat omdat ze het melodische in de muziek van Beethoven niet begrijpen en omdat ze van zingen niets afweten. Volgens Wagner dient de muziek van Beethoven 'zingend' gemusiceerd te worden. Dit geeft ziel en leven aan de instrumentale muziek en bepaalt in grote mate het tempo van die muziek.
Het idee van 'zingend' musiceren ligt ten grondslag aan Wagners eigen muziek en heeft in sterke mate in Duitsland tot de Eerste Wereldoorlog de wijze bepaald waarop muziek dient te worden uitgevoerd.
In dit artikel ga ik in op de vraag: "Op welke manier is het 'zingend' musiceren zoals Wagner dat omschrijft van belang voor het spelen op een zuigwindharmonium met expression?"
Voor de beantwoording ervan ga ik allereerst na wat de term inhoudt bij Wagner en hoe dat bij geestverwanten (de pianist en dirigent Hans von Bülow en de organist Karl Straube) vorm krijgt.

8. 'zingend' musiceren 2-1 (juli 2012)

In de tweede aflebering van 'zingend musiceren' ga ik verder met de aanwijzingen die Wagner geeft om te komen tot een juiste uitvoering van Beethovens muziek en hoe die aanwijzingen ondermeer via Von Bülow en door de muziektheoreticus Hugo Riemann vorm hebben gekregen in allerlei muziektheoretische geschriften; de term 'Ausdruck' staat hierbij centraal. Vervolgens ga ik in op de vraag: welke ideeën heeft Wagner over zingen? In het bijzonder besteed ik aandacht aan de methode van Julius Hey: Deutscher Gesangs-Unterricht; deze methode is gedeeltelijk tot stand gekomen in samenwerking met Wagner.

9. Intermezzo (oktober 2012)
Als opmaat naar aflevering 10, een intermezzo over 'fraseren en articuleren' en met twee opnames van Lotte Lehmann en Elizabeth Schwarzkopf; in deze opnames zijn sporen terug te vinden zijn van musiceren van voor 1940.